『スキーピオーの夢』を原文で読む(第10回)

(テキスト12ページ、25行目〜)

(17) Quam cum magis intuērer, “Quaesō,” inquit Āfricānus, “quousque humī dēfixa tua mens erit?

quī quae quod(代)(関係代名詞)(連結詞として)=et is、sed isなど
cum(接)(+接続法)(理由)〜の故に、〜であるから
magis(副)(比較級)もっと、さらに
intueor -ērī -tuitus sum(他)(形式受動相)ながめる、注視する、見つめる(+対格)
quaesō -ere -sīvī(他)頼む、懇願する ・quaesō(挿入句的に)どうか
inquam(自)(欠如)(完了:inquiī)(挿入句的に用いられて)言う、述べる
Āfricānus -a -um(形)Carthagoを征服した2人のScipioの添え名
quaesque(副)どれほど長い間、いつまで
humī(副)(所格)地上に、地面に
dēfīgō -ere -fixī -fixum(他)定着させる
tuus -a -um(所有形容詞)あなた(きみ、おまえ)の
mens mentis(女)精神、心

Nōnne aspicis quae in templa vēneris?

nōnne(副)(肯定の答を予期する疑問文を導いて)〜(では)ないか
aspiciō -cere -spexī -spectum(他)見る、じっと見つめる、注視する(+物・事の対格)
quī quae quod(形)(疑問形容詞)どの、何の、どのような
in(前)(+対格)(空間的)〜へ、〜に向かって、〜の方へ、〜の中へ
templum -ī(中)聖域、神域
veniō -īre vēnī ventum(自)来る、到着する

Novem tibi orbibus vel potius globīs cōnexa sunt omnia, quōrum ūnus est caelestis, extimus, quī reliquōs omnēs complectitur, summus ipse deus arcens et continens cēterōs;

novem(不変化詞)(数)(基数)9(の)
(与格:tibi)(人称代名詞)(二人称)あなた、きみ、おまえ
orbis -is(男)円
vel(接)それとも、あるいは ・vel potius 否むしろ
potius(副)〜よりむしろ
globus -ī(男)球、球体
nexus -a -um(形)(完了分詞)連結(結合)された、結ばれた
omnis -is -e(形)(複)すべての、あらゆる
ūnus(男)一人、唯一の人
caelestis -is -e(形)天の、空の
extumus -a -um(形)=extimus -a -um(形)(最上級)最も外側の、最も遠い
reliquus -a -um(形)残っている、残りの
complector -tī -plexus sum(他)(形式受動相)含む、包含する
summus -a -um(形)(最上級)究極の、一番の、最高(最大)の
ipse -a -um(強意代名詞)自ら、自身
deus -ī(男)神
arceō -ēre -cuī(他)保護する、守る
et(接)〜と(そして)〜
contineō -ēre -tinuī -tentum(他)取り囲む
cēterus -a -um(形)その他の、それ以外の、残りの

in quō sunt infixī illī quī volvuntur stellārum cursūs sempiternī.

in(前)(+奪格)(空間的)〜の中に、〜において、〜に
infīgō -ere -fixī -fixum(他)固定させる
ille illa illud(指示形容詞)あの、その
quī quae quod(関係代名詞)(+直説法)(事実関係)〜するところの(人・もの)
volvō -ere volvī volūtum(他)(受動)転がる、回転する
stella -ae(女)星
cursus -ūs(男)進路
sempiternus -a -um(形)永続する、永久の

Huīc sūbiectī sunt septem quī versantur retrō contrāriō mōtū atque caelum.

hic haec hoc(指示代名詞)これ、この人
subiectī→subjectī
subjectus -a -um(形)(完了分詞)(〜の)下にある(+与格)
septem(不変化詞)(数)(基数)7(の)
versō -āre -āvī -ātum(他)(反復)回し続ける、回転させる
retrō(副)逆に
contrārius -a -um(形)反対の、相反する
mōtus -ūs(男)運動、動き
atque(接)(類似・相違を表わす語とともに)〜と違って
caelum -ī(中)空、天

Ex quibus ūnum globum possidet illa quam in terrīs Sāturniam nōminant.

ex(前)(+奪格)(範囲)〜の中の
ūnus -a -um(形)一人の、一つの
possideō -ēre -sēdī -sessum(他)所有する
ille illa illud(指示代名詞)あれ、それ、あの人、その人、彼、彼女
terra -ae(女)(天に対する)地、地上
Sāturnius -a -um(形)Saturnusの ・stella Saturnia 土星
Sāturnus -ī(男)サートゥルヌス(農耕の神/Juppiterの父/Juppiter以前の黄金時代の主神/ギリシア神話のCronosに当たる)

Deinde est hominum generī prosperus et salūtāris ille fulgor quī dīcitur Iovis.

deinde(副)次いで、それから
homō -minis(男)(女)人、人間
genus -neris(中)種類、種族
prosperus -a -um(形)好意的な、恵み深い
salūtāris -is -e(形)安全(幸福)をもたらす、有益な
fulgor -ōris(男)きらめき、輝き
dīcō -ere dixī dictum(他)名づける、呼ぶ(+2個の対格)
Iovis→Jovis
Juppiter Jovis(男)ユッピテル(Saturnusの息子でJunoの夫/ローマ神話最高神ギリシア神話のZeusに当たる)/木星

Tum rutilus horribilisque terrīs quem Martium dīcitis.

tum(副)それから、そこで、その次に
rutilus -a -um(形)赤く輝く、赤褐色の
horribilis -is -e(形)ぞっとさせる、恐ろしい
-que(前接辞)(2語を並列する場合、2番目の語に付ける/語群や文の場合にはその先頭の語に付ける)〜と〜、また、そして
terra -ae(女)地球
Martius -a -um(形)Marsの(にささげられた)
Mars Martis(男)マルス(軍神/ギリシア神話のAresに当たる)/火星 ・stella Martis 火星

Deinde subter mediam ferē regiōnem Sōl obtinet, dux et princeps et moderātor lūminum reliquōrum, mens mundī et temperātiō, tantā magnitūdine ut cuncta suā lūce lustret et compleat.

subter(副)下方に、下に
medius -a -um(形)中央の、まん中の
ferē(副)ほとんど、ほぼ
regiōnis(女)(天空または宇宙の)部分
sōl sōlis(男)太陽
obtineō -ēre -tinuī -tentum(他)(場所・地位を)占めている
dux ducis(男)(女)君主、支配者
princeps -cipis(男)(女)元首、皇帝
moderātor -ōris(男)支配者、統治者
lūmen -minis(中)光、輝き、明るさ
mundus -ī(男)宇宙
temperatiōnis(女)組織原理
tantus -a -um(形)これ(それ)ほど大きい(多量の、重要な)
magnitūdō -dinis(女)大きさ
ut(接)(+接続法)その結果として〜/(ita、sic、adeo、tantus、tamなどと呼応して)
cunctus -a -um(形)全部の、全体の
suus -a -um(形)(所有)(再帰)自分(たち)の、彼(彼女、それ、彼ら、それら)(自身)の
lux lūcis(女)光
lustrō -āre -āvī -ātum(他)光を投じる ・luce lustrare 照らす
compleō -ēre -plēvī -plētum(他)満たす、いっぱいにする(+物・事の対格+奪格)

Hunc ut comitēs consequuntur Veneris alter, alter Mercuriī cursus, in infimōque orbe Lūna radiīs Sōlis accensa convertitur.

ut(副)(関係詞)〜のように、そのように
comes -mitis(男)(女)随行員、供奉
consequor -quī -secūtus sum(他)(形式受動相)従う
Venis -neris(女)ウェヌス、ヴィーナス(愛と美の女神/Volcanusの妻でCupidoの母/AeneasはAnchisesとの間にもうけた息子/ギリシア神話のAphroditeと同一視された)/金星
alter -era -erum(形)二つのうち一方の ・alter 〜 alter 一方は〜他方は
Mercurius -ī(男)メルクリウス(ギリシア神話Hermesに当たるローマの雄弁家・商人・盗賊の守護神)/水星
cursus -ūs(男)進路
infimus -a -um(形)(最上級)(空間的に)最下の、最低の
orbis -is(男)軌道
lūna -ae(女)月
radius -ī(男)光線
accendō -ere -cendī -censum(他)明るくする、照らす
convertō -ere -vertī -versum(他)回転させる、回す

Infrā autem eam iam nihil est nisi mortāle et cadūcum praeter animōs mūnere deōrum hominum generī datōs, suprā Lūnam sunt aeterna omnia.

infrā(前)(+対格)〜の下に、〜の下方に、〜の下部に
autem(接)しかし、これに反して、他方では
is ea id(指示代名詞)彼、彼女、それ
iam→jam(副)すでに、もう ・jam non もはや〜ない
nihil(不変化詞)無、(何も)ないこと
nisi(接)(否定辞のあとに)〜を除いては、〜のほかは
mortālis -is -e(形)死ぬべき運命の、必滅の
cadūcus -a -um(形)死ぬべき運命の
praeter(前)(+対格)〜を除いて、〜のほかに
animus -ī(男)(corpus肉体に対する)精神
mūnus -neris(中)贈り物
deus -ī(男)(複・属:deōrum)神
dare dedī datum(他)与える、提供する、授ける(+人の与格+物・事の対格)
suprā(前)(+対格)〜の上に、上方(上部)に
aeternus -a -um(形)永遠の

Nam ea quae est media et nōna, Tellūs, neque movētur et infima est, et in eam feruntur omnia nūtū suō pondera.”

nam(接)というのも、なぜなら
is ea id(指示形容詞)この、その
nōnus -a -um(数)(序数)第9の、9番目の
tellūs -ūris(女)テッルース(ローマの地母神
neque(副)=nec(副)〜でない(=non)
moveō -ēre mōvī mōtum(他)(受動)動く
ferō ferre tulī lātum(他)運ぶ、持っていく(+物・事の対格)
nūtus -ūs(男)沈下、重力作用
pondus -deris(中)重さ、重量
【参考文献】
ラテン語を読む キケロ―「スキーピオーの夢」』山下太郎・著(ベレ出版)
羅和辞典 <改訂版> LEXICON LATINO-JAPONICUM Editio Emendata水谷智洋・編(研究社)